Currency Notes: కరెన్సీ నోట్ల తయారీకి ముందు జరిగే ప్రక్రియ గురించి తెలుసా..

కరెన్సీ నోటు కనిపించగానే కళ్లకు అద్దుకుని జేబులో పెట్టుకుంటాం. కరెన్సీ నోటు అనగానే ముందుగా దానిపై ఉండే మహాత్మా గాంధీ బొమ్మ మాత్రమే మనకు గుర్తొస్తుంది. కానీ ఆ నోటు తయారీ వెనుక ఉండే ప్రక్రియ గురించి చాలా మందికి తెలీదు. కరెన్సీ నోటు మన చేతిలోకి రావాలంటే ఎన్నో ప్రక్రియలు, మరెన్నో భద్రతా ప్రమాణాలను దాటుకోవాల్సి ఉంటుంది. అసలు ఈ కరెన్సీ ఎలా తయారవుతుంది.. దాని వెనుక జరిగే ప్రక్రియ ఏంటి.. తదితర పూర్తి వివరాలను ఇప్పుడు తెలుసుకుందాం..

భారతదేశంలో ప్రతి రూపాయి నోటు మన చేతుల్లోకి రాకముందు సుదీర్ఘ, భద్రతాపరమైన ప్రక్రియ జరుగుతుంది. ఈ ప్రక్రియ రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా (RBI) ఆధ్వర్యంలో జరుగుతుంది, ఇందులో డిజైన్, ఆమోదం, ముడి పదార్థాల సేకరణ వంటి దశలు ఉంటాయి. ఈ నోట్లను నాసిక్ (మహారాష్ట్ర), సాల్బోని (పశ్చిమ బెంగాల్), దేవాస్ (మధ్యప్రదేశ్), మైసూర్ (కర్ణాటక)లోని ప్రెస్‌లలో ముద్రింస్తారు. కానీ నోట్ల ముద్రణకు వెళ్లే సుదీర్ఘ ప్రక్రియ ఉంటుంది.

డిజైన్ దశలో ఇలా..

కరెన్సీ నోటు తయారీ మొదటి దశ డిజైన్. RBI, భారత ప్రభుత్వ ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ సంయుక్తంగా ఈ ప్రక్రియను పర్యవేక్షిస్తాయి. డిజైనర్ల బృందం నోటు రంగు, పరిమాణం, చిత్రాలను రూపొందిస్తుంది. ఉదాహరణకు, 2016లో కొత్త ₹500, ₹2000 నోట్ల డిజైన్‌లో మహాత్మా గాంధీ చిత్రం, మంగళయాన్, రెడ్ ఫోర్ట్ వంటి సాంస్కృతిక చిహ్నాలు చేర్చబడ్డాయి. ఈ డిజైన్‌లో భద్రతా లక్షణాలు (వాటర్‌మార్క్, సెక్యూరిటీ థ్రెడ్, మైక్రోటెక్స్ట్) కీలకం. ఈ లక్షణాలు నకిలీ నోట్లను నిరోధించడానికి రూపొందించబడతాయి. డిజైన్ ప్రక్రియలో ఆర్టిస్టులు, భద్రతా నిపుణులు, సాంకేతిక నిపుణులు కలిసి పనిచేస్తారు. ఈ దశ సుమారు 6-12 నెలలు పడుతుంది.

ప్రభుత్వం, RBI సమన్వయంతో..

డిజైన్ పూర్తయిన తర్వాత, దాన్ని RBI గవర్నర్, ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖకు సమర్పిస్తారు. ఉదాహరణకు, 2016 డీమోనిటైజేషన్ సమయంలో కొత్త నోట్ల డిజైన్‌ను కేంద్ర కేబినెట్ ఆమోదించింది. ఈ దశలో నోటు విలువ (₹10, ₹50, ₹100 మొదలైనవి), రంగు, భద్రతా లక్షణాలు పరిశీలించబడతాయి. ఆమోదం పొందిన తర్వాత, డిజైన్ భారతీయ సెక్యూరిటీ ప్రెస్ (SPMCIL)కి పంపబడుతుంది. ఈ ప్రక్రియ రహస్యంగా, కఠిన భద్రతా ప్రమాణాలతో జరుగుతుంది.

ముడి పదార్థాల సేకరణ ఇలా..

నోట్ల ముద్రణకు ముందు అవసరమైన ముడి పదార్థాలు సేకరించబడతాయి. భారత కరెన్సీ నోట్లు 100% కాటన్ ఫైబర్ కాగితంతో తయారవుతాయి, ఇది సాధారణ కాగితం కంటే బలంగా, దీర్ఘకాలం ఉంటుంది. ఈ కాగితం హోషంగాబాద్ (మధ్యప్రదేశ్)లోని సెక్యూరిటీ పేపర్ మిల్‌లో ఉత్పత్తి అవుతుంది, కొన్నిసార్లు స్విట్జర్లాండ్, జర్మనీ నుంచి దిగుమతి చేయబడుతుంది. ఒక టన్ను కాగితం ధర సుమారు ₹1-1.5 లక్షలు. ఇంక్‌లు (ఆప్టికల్ వేరియబుల్ ఇంక్, ఫ్లూరోసెంట్ ఇంక్) స్విట్జర్లాండ్‌లోని SICPA వంటి కంపెనీల నుంచి సరఫరా చేయబడతాయి, ఇవి నకిలీ నోట్లను గుర్తించడంలో సహాయపడతాయి. ఈ ఇంక్ ధర లీటర్‌కు ₹50,000 వరకు ఉంటుంది.

భద్రతా లక్షణాల రూపకల్పన..

నోట్లలో వాటర్‌మార్క్, సెక్యూరిటీ థ్రెడ్, లాటెంట్ ఇమేజ్, మైక్రోటెక్స్ట్ వంటి లక్షణాలు ముద్రణకు ముందే కాగితంలో చేర్చబడతాయి. ఉదాహరణకు, ₹2000 నోటులో 3D సెక్యూరిటీ థ్రెడ్, UV కాంతిలో కనిపించే ఫ్లూరోసెంట్ డిజైన్ ఉంటాయి. ఈ లక్షణాలు నకిలీ నోట్లను నిరోధించడానికి రూపొందించబడతాయి. ఈ దశలో సాంకేతిక నిపుణులు, ఫోరెన్సిక్ బృందాలు కలిసి పనిచేస్తాయి.

పైలట్ టెస్టింగ్, ఆమోదం ఇలా..

ముద్రణకు ముందు, ఒక చిన్న బ్యాచ్ నోట్లు పైలట్ టెస్టింగ్ కోసం తయారు చేయబడతాయి. ఈ నోట్లు RBI, ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ అధికారులచే పరిశీలించబడతాయి. భద్రతా లక్షణాలు, డిజైన్, మన్నిక సరిగ్గా ఉన్నాయని నిర్ధారించిన తర్వాత, పూర్తి స్థాయి ముద్రణకు ఆమోదం లభిస్తుంది. 2016లో డీమోనిటైజేషన్ సమయంలో ఈ ప్రక్రియ రహస్యంగా, వేగంగా జరిగింది.

ఖర్చు, సవాళ్లు..

ఒక నోటు డిజైన్, ముడి పదార్థాల సేకరణకు సుమారు ₹1-3 కోట్లు ఖర్చవుతుంది, ఇది నోటు విలువ, సంఖ్యపై ఆధారపడి ఉంటుంది. దిగుమతి పదార్థాలు, నకిలీ నోట్ల నిరోధం కోసం అధునాతన సాంకేతికత వాడకం ఈ ఖర్చును పెంచుతాయి. అయితే, ఈ ప్రక్రియ దేశ ఆర్థిక వ్యవస్థ భద్రతకు కీలకమైనది.

కరెన్సీ నోట్ల తయారీకి ముందు జరిగే ప్రక్రియ డిజైన్ నుంచి ఆమోదం, ముడి పదార్థాల సేకరణ వరకు సంక్లిష్టంగా ఉంటుంది. ఈ దశలు భారత రూపాయి నోట్ల భద్రత, విశ్వసనీయతను నిర్ధారిస్తాయి. RBI, SPMCIL సంస్థలు ఈ ప్రక్రియను రహస్యంగా, సమర్థవంతంగా నిర్వహిస్తాయి, దీనివల్ల భారత కరెన్సీ ప్రపంచంలోనే గౌరవనీయంగా నిలుస్తుంది.